Partingkian ni Hata Melayu: Tingki Najolo dohot Nuaeng
Hata Melayu na robi na tubu di tingki harajaon Sriwijaya na marmulia i, ima sada sian bonani hata Austronesia, sanga Melayu-Polinesia, lumobi ma i punguan Sumatra Barat Laut. Hata on gabe hata ni bagas ni raja, hata ni parniagaan, dohot hata ni ugamo di luat ni Nusantara bagian hasundutan saleleng marratus taon. Alai pardalanan ni hata on ndang holan marujung tu panompaon ni hata Melayu nuaeng songon di Indonesia, Malaysia, Brunei, dohot Singapura, alai tong do manubuhon hata ni bangso-bangso na asing songon Batak Toba, Karo, Gayo, dohot na asing na tubu di bagian na tarulang.
Hata Melayu na robi na marurat sian Sriwijaya i, adong do ciri khas ni soara, pangalaho ni hata, dohot ruhut ni pangkuling na ujungna gabe marasingasing margantung tu luatna be.
Di topi ni Sumatera bagian habinsaran dohot Semenanjung Malaya, hata on gabe tubu gabe hata Melayu Klasik. Alai di luat ni dolok dohot bagian hasundutan ni Sumatera, hata i gabe tubu gabe ragam ni hata Batak dohot Gayo na masuk tu punguan Sumatra Barat Laut di bagasan rumpun hata Melayu-Polinesia.
Sada sian pinompar na ringkot sian punguan on ima hata Batak Toba. Molo diida sian pangaturhon ni hata, hata Batak Toba masuk tu sub-rumpun Batak Selatan, punguan Tobanik, sian rumpun Sumatra Barat Laut–Kepulauan Penghalang. Nang pe nuaeng nunga dao marasing sian hata Melayu nuaeng, alai adong dope boi jumpang sisik ni hata Melayu na robi di bagasan hata Batak, lumobi ma i di hata na somal dipangke dohot ruhut ni pangkuling na tartontu.
Hata Gayo dohot Alas, na tubu di luat ni tano na timbo di Aceh, patuduhon sisik na sarupa. Hata-hata on tubu sian cabang na parjolo ni hata Melayu na robi, alai ala dao sian dalan ni parniagaan na utama, ndang pola tarjoum pengaruh ni hata Melayu Klasik na masa di luat ni topi ni laut dohot harajaon ni ugamo Islam.
Parasingan on gabe lam balga di tingki harajaon songon Samudera Pasai, Barus, dohot Melaka gabe pusat ni parniagaan internasional dohot parbaritan ni ugamo Islam. Di angka inganan on, hata Melayu dipangke gabe alat ni parbaritaon dohot parniagaan, gabe tarbukka ma i tu pengaruh ni hata Arab, Persia, dohot Tamil. On ma na manompa bentuk na imbaru na lobi tarbukka dohot kosmopolitan: hata Melayu Klasik.
Barus, songon sada ni labuhan na tumua di Sumatera, gabe pintu masuk ni godang unsur sian duru di bagasan hata Melayu. Di sisi na asing, Samudera Pasai mamparbinotohon pangkeon ni surat Arab-Melayu sanga Jawi, jala mambahen hata Melayu gabe hata ni ugamo dohot hapistaran ni Islam na rarat sahat tu Pattani dohot Melaka.
Puncak ni perkembangan ni hata Melayu Klasik masa ni Kesultanan Melaka do. Di toru ni pengaruh ni Melaka, hata Melayu gabe lingua franca ni luat Asia Tenggara. Hata on dipangke di pamarentahan, parniagaan, sahat tu angka ulaon sastra na marragam songon hikayat, syair, dohot pantun. Di tingki on ma tubu bonani sastra Melayu klasik.
Riau-Lingga dung i gabe pusat na imbaru ni pangembangon ni hata Melayu dungkon ni habuangan ni Melaka. Sian i ma, bentuk standar ni hata Melayu klasik dipasahat jala gabe ojahan ni pangembangon ni hata Melayu di Malaysia dohot Brunei, suang songon i gabe bonani hata Indonesia nuaeng dung dipillit di bagasan Sumpah Pemuda taon 1928.
Songon na nidok ni Rani Siti Fitriani dohot angka dongan di bagasan Ensiklopedia Bahasa dan Sastra Klasik (2021), sastra Melayu klasik ima sastra lisan na dipararat sian pamangan tu pamangan. On ma na mambahen ganup barita boi muba isina dohot gayana margantung tu ingot ni dohot pangantusion ni sijaha barita i.
Angka ulaon songon Hikayat Raja Pasai, Hikayat Hang Tuah, dohot Syair Abdul Muluk ima sitindangi ni sastra na songon i.
Di sisi na asing, sastra Melayu modern tubu di tingki na so pola mangandalhon be tradisi lisan di pararatonna. Molo diida sian publikasi Peran Sastra Melayu dalam Pembentukan Karakter Bangsa bagi Generasi Milenial melalui Sosial Media (2020), sastra Melayu modern ndang pola tartangkup be di adat istiadat jala mulai dipararat marhitehite surat songon buku dohot platform digital.
Hata Melayu modern nuaeng mangangkupi pigapiga ragam na resmi: Hata Indonesia, Hata Melayu Malaysia, Hata Brunei, dohot Hata Melayu Singapura. Nang pe adong ojahan na sarupa, ganup negara patubuhon bentuk standardisasi na marasing, mangihuthon ringkot ni bangso dohot kebijakan ni hata.
Samentara i, hata-hata na ro sian cabang ni hata Melayu na robi na so sian topi ni laut songon Batak Toba, Karo, dohot Gayo tong do mangolu songon tanda ni bangso. Hata-hata on ndang gabe lingua franca jala ndang mangalami modernisasi na balga, alai tong do dipelihara secara aktif di bagasan punguan ni be.
Molo tabereng sian prasasti, sian Prasasti Sitopayan I ma hinan asal usul ni aksara Batak jala kemungkinan ni hata Batak. Prasasti Sitopayan I ima sada prasasti na tarsurat di bagasan hata Melayu Kuno dohot hata Batak; jala gumodang manggunahon aksara Kawi dohot pigapiga hata mamangke aksara Batak Kuno. Prasasti on jumpang di Biaro (candi) Si Topayan, ima di Desa Sitopayan, Kecamatan Portibi, Kabupaten Padang Lawas Utara, di Provinsi Sumatera Utara. Naskah ni prasasti holan sada garis, jala tarsurat di sada sisi ni lapik ni gana-gana batu di bidang na horizontal. F.D.K. Bosch mamperkirahon na prasasti on tarjadi di abad pa-13 M, molo diida sian rupa dohot ciri-ciri ni aksarana.
Prasasti Batugana I, sanga didok tong Prasasti Panai, ima sada prasasti na tarsurat mamangke aksara Kawi dohot hata Melayu Kuno, na jumpang di humaliang ni Candi Bahal I, di Desa Bahal, Kecamatan Portibi, Kabupaten Padang Lawas Utara, Provinsi Sumatera Utara.
Molo diida sian rupa ni aksarana, diperkirahon prasasti on ro sian antara abad pa-12 sahat tu pa-14 Masehi. Prasasti on tarsurat di sada batu na bontar na marbulat, na timbona 82 cm, diameterni toru 107 cm, dohot diameterni ginjang 87 cm. Teks ni prasasti on adong 10 garis, na digurathon mangaliati batu i mulai sian ginjang tu toru. Isi ni prasasti secara umum mandok taringot tu hauma dohot sunge na boi dilayari mamangke solu sahat tu toru. Didok tong do adong sada sima di luat Nan Mularang, dohot goar ni Kudhi Haji, dohot goar ni Batu Gana di luat Padang ....... (suratna ndang boi dijaha). Luat Padang Lawas na godang sunge-sungena kemungkinan dipangke masyarakat mamangke dalan aek, jala patuduhon adong inganan paradianan di dalan i, boi diida sian hata parahu, pahilira, dohot mahilira. Nuaeng on, Prasasti Batugana I gabe koleksi ni Museum Sumatera Utara, dohot nomor inventaris 2186.
Masyarakat Proto Melayu na maringanan di bagian tarulang ni Sumatera dohot luat hasundutan laut ni kepulauan on, balga do ulaonna mampertahankan bentuk asli ni hata Melayu na robi. Marasing do nasida sian punguan Deutro Melayu na maringanan di topi ni laut jala lobi tarbukka tu parsaoran ni budaya sian duru.
Fenomena on manompa dua dalan ni perkembangan sian hata Melayu na robi: sada na gabe mangolu gabe hata lokal na unik songon Batak Toba dohot Gayo, dohot sada nari na berkembang secara regional dohot transnasional gabe hata Melayu modern.
Dohot i ma, pardalanan ni hata Melayu sian tingki ni Sriwijaya sahat tu tingki nuaeng patuduhon songon dia dinamisna hata i songon hasil ni parsaoran dohot politik. Hata i ndang holan manompa tanda ni punguan, alai tong do patuduhon angka ombak na balga ni peradaban ni Asia Tenggara.
No comments